La Informalidad en el Mercado Laboral y la Seguridad Social
Páginas | 41-75 |
41
ΧΑΠ⊆ΤΥΛΟ ΙΙΙ
ΛΑ ΙΝΦΟΡΜΑΛΙ∆Α∆ ΕΝ ΕΛ ΜΕΡΧΑ∆Ο ΛΑΒΟΡΑΛ
Ψ ΛΑ ΣΕΓΥΡΙ∆Α∆ ΣΟΧΙΑΛ
ΛΛ
ΛΛ
Λ
ΙΙΙ.1 Ελ Ενφοθυε Χαµβιαντε δε λα Εχονοµα
Ινφορµαλ
οσ σιστεµασ δε σεγυριδαδ σοχιαλ εν ελ
Χοντινεντε Αµεριχανο τυϖιερον υν χρεχιµιεντο
φαϖοραβλε δυραντε ϖαριασ δχαδασ ηαστα
αλρεδεδορ δε λοσ α〉οσ σετεντα ψ οχηεντα χυανδο λοσ
πασεσ εν λα ρεγι⌠ν δε ΑΛΧ εµπεζαρον α ενφρενταρσε
χον διφιχυλταδεσ παρα χυµπλιρ λα µετα δε ινχρεµενταρ
λα χοβερτυρα. Ηαστα λα φεχηα, λα Ασοχιαχι⌠ν
Ιντερναχιοναλ δε Σεγυριδαδ Σοχιαλ (ΑΙΣΣ) σε ρεφιερε αλ
ινχρεµεντο εν λα χοβερτυρα χοµο ελ ρετο πρεεµινεντε
παρα ελ σεγυρο σοχιαλ εν λοσ πασεσ εν ϖασ δε δεσαρρολλο.
Εν Αµριχα δελ Νορτε, λα φαλτα δε χοβερτυρα ηα σιδο υν
τεµα εν λοσ Εσταδοσ Υνιδοσ εν ελ 〈ρεα δε σαλυδ, ασυντο
θυε σε τραταρ〈 εν ελ Χαπτυλο ςΙ δε εστε Ινφορµε. Λα
δισχυσι⌠ν εν εστε χαπτυλο σε ρεφιερε πρινχιπαλµεντε
α λο ρελαχιοναδο χον Αµριχα Λατινα ψ ελ Χαριβε.
∆εσδε ελ λτιµο χυαρτο δελ σιγλο ΞΞ, ηα εξιστιδο
υνα πρεοχυπαχι⌠ν σοβρε ελ χρεχιµιεντο δε λα ποβλαχι⌠ν
ινφορµαλ, δε µερχαδο νεγρο ο νο χυβιερτα. Λα
υρβανιζαχι⌠ν ηα σιδο προγρεσιϖα ψ ηαχε ϖαριασ δχαδασ
ηαβα λα χρεενχια (ο ταλ ϖεζ λα εσπερανζα) δε θυε, ταν
γραδυαλ ψ λεντο χοµο πυδιερα σερ ελ προχεσο, σε ποδρα
αλχανζαρ υν εσταδο δε λαργο πλαζο δονδε τοδοσ, εξχεπτο
υνα πεθυε〉α µινορα δε φαµιλιασ, εσταραν χυβιερτασ
πορ ελ σεγυρο σοχιαλ.
Αχτυαλµεντε ηαψ ϖαριοσ ενφοθυεσ εν χυαντο α λο
θυε εσ ελ φεν⌠µενο δε λα εχονοµα ινφορµαλ ψ χυ〈λεσ
σον συσ ρεπερχυσιονεσ παρα λα σεγυριδαδ σοχιαλ.
Πριµερο, νο σε εσπερα θυε υν προχεσο γραδυαλ λλεϖε α
λοσ εµπλεαδορεσ α αφιλιαρ α λοσ τραβαϕαδορεσ ψ συσ
φαµιλιασ παρα θυε εστν προτεγιδοσ εν υνα µανερα
χρεχιεντε. Μιεντρασ θυε λα φαλτα δε χοβερτυρα σε
ατριβυψε α ϖεχεσ α λασ χρισισ εχον⌠µιχασ (λασ χυαλεσ
ηαν σιδο µ〈σ χοµυνεσ θυε λο θυε σε εσπεραβα εν λοσ
λτιµοσ 30 α〉οσ), λοσ ρεσυλταδοσ εν ελ µερχαδο λαβοραλ
νο σε πυεδεν εντενδερ σ⌠λο χοµο ελ ρεσυλταδο δε υν
χοµπορταµιεντο δελ χιχλο εχον⌠µιχο δεσφαϖοραβλε.
Υνα παρτε συστανχιαλ δε λα εχονοµα ινφορµαλ
προσπερα δυραντε περιοδοσ δε εξπανσι⌠ν εχον⌠µιχα
ψ σε ηα οβσερϖαδο θυε δυραντε λασ ρεχεσιονεσ σε
µοτιϖα ελ χρεχιµιεντο ρελατιϖο δε λα εχονοµα φορµαλ
εν µυχηοσ πασεσ. Παρα λασ σιγυιεντεσ δχαδασ,
ινχλυσο αυνθυε λασ εχονοµασ ινφορµαλεσ χρεζχαν
σιγυιενδο υνα τραψεχτορια µ〈σ εσταβλε θυε εν ελ
πασαδο, νο σε πυεδε γαραντιζαρ υνα χοβερτυρα
χρεχιεντε. Φραγα (2004) εστιµα θυε παρα 7 πασεσ δε
Αµριχα Λατινα ελ νµερο δε χρισισ βανχαριασ ψ δε
βαλανζασ δε παγο δυραντε λοσ α〉οσ νοϖεντα φυε
µενοσ δε λα µιταδ θυε εν λοσ α〉οσ οχηεντα (9 χοντρα
26). Μιεντρασ αλγυνοσ δε εστοσ επισοδιοσ πυεδεν
τενερ εφεχτοσ εν ελ λαργο πλαζο, ψ λα χρεχιεντε
εσταβιλιδαδ δε λασ εχονοµασ ναχιοναλεσ ϖα α
βενεφιχιαρ γραδυαλµεντε αλ µερχαδο λαβοραλ εν
διφερεντεσ διµενσιονεσ, νο παρεχε σερ υν αργυµεντο
χλαρο εσπεραρ νιϖελεσ µ〈σ βαϕοσ δε ινφορµαλιδαδ σ⌠λο
πορθυε λοσ πασεσ σε ηαν ϖυελτο µ〈σ εσταβλεσ εν συσ
µαχροεχονοµασ.
42
ΙΝΦΟΡΜΕ ΣΟΒΡΕ ΛΑ ΣΕΓΥΡΙ∆Α∆ ΣΟΧΙΑΛ ΕΝ Α Μ⊃ΡΙΧΑ 2005
Αδεµ〈σ, χυανδο σε χοµπαραν λοσ ενφοθυεσ
αχτυαλεσ σοβρε λα ινφορµαλιδαδ χον αθυελλοσ θυε εραν
χοµυνεσ εν λοσ α〉οσ σεσεντα ψ σετεντα, ηαψ υν φυερτε
νφασισ εν λα ιµπορτανχια δε λα γοβερναβιλιδαδ, δε
λα τριβυταχι⌠ν ψ δε λα ρεγυλαχι⌠ν χοµο χονδυχτορεσ
δελ γραδο δε ινφορµαλιδαδ εν ελ µερχαδο λαβοραλ ψ
εν λα εχονοµα εν συ τοταλιδαδ. Ταµβιν σε αχεπτα
θυε ελ χοµπορταµιεντο δε λοσ τραβαϕαδορεσ ψ
εµπλεαδορεσ πυεδε σερ αφεχταδο εν µαψορ µεδιδα
πορ λα εστρυχτυρα δελ σιστεµα ιµποσιτιϖο ψ πορ λα
χαργα θυε ιµπονεν εν λα σοχιεδαδ ψ εν λοσ χοντρατοσ
λαβοραλεσ; ψ πορ λα εφιχιενχια ψ λοσ χοστοσ δε λοσ
προχεσοσ ρεγυλατοριοσ παρα λασ εµπρεσασ ψ λοσ
ινδιϖιδυοσ, ινχλυψενδο σι λασ αυτοριδαδεσ εϕεχυτιϖασ
ψ ϕυδιχιαλεσ σον εφιχιεντεσ εν ιµπλεµενταρ λεψεσ
τριβυταριασ ψ οτρασ ρεγυλαχιονεσ χον χερτιδυµβρε ψ
βαϕο χοστο. Λοσ νυεϖοσ χονχεπτοσ νο σε ηαν
τραδυχιδο εν πλανεσ σενχιλλοσ δε πολτιχα. Λα ρεφορµα
εχον⌠µιχα ηα προβαδο σερ υν χονδυχτορ ποδεροσο
παρα λα προδυχτιϖιδαδ, περο νο ηα δετερµιναδο υν
αυµεντο εν λα χοβερτυρα δε λασ ινστιτυχιονεσ δε
σεγυριδαδ σοχιαλ.
Εν εστε νυεϖο ενφοθυε, λοσ ινδιϖιδυοσ εν λα
εχονοµα ινφορµαλ δεσαρρολλαν αχτιϖιδαδεσ
ρελαχιοναδασ χον λοσ αλτοσ χοστοσ δε οβεδεχερ αλ µαρχο
ρεγυλατοριο, ασ χοµο χον υνα βαϕα προβαβιλιδαδ δε σερ
δετεχταδοσ πορ παρτε δε λασ αυτοριδαδεσ ρεγυλατοριασ.
Αδεµ〈σ, πυεδεν τενερ σαλαριοσ ψ γανανχιασ εν λα
προδυχτιϖιδαδ σιµιλαρεσ αλ σεχτορ φορµαλ παρα υν γρυπο
δε αυτο−εµπλεαδοσ ψ πεθυε〉οσ εµπλεαδορεσ. Εστο
σιγνιφιχα θυε παρα αλγυνοσ ινδιϖιδυοσ, λοσ ινγρεσοσ
πυεδεν σερ ταν βυενοσ ο ηαστα µεϕορεσ εν λα εχονοµα
ινφορµαλ θυε εν λα φορµαλ, ψ θυε λασ γανανχιασ εν
προδυχτιϖιδαδ παρα αλγυνασ εµπρεσασ πεθυε〉ασ
ινφορµαλεσ πυεδεν σερ πορ λο µενοσ τεµποραλµεντε
ταν βυενασ χοµο λασ θυε οβτενδραν σι εστυϖιεραν εν
ελ σεχτορ φορµαλ. Εστο νο σιγνιφιχα θυε ελ σεχτορ ινφορµαλ
εσ ταν προδυχτιϖο χοµο ελ σεχτορ φορµαλ εν γενεραλ, ο
θυε συ χρεχιµιεντο εσ βυενο παρα ελ δεσαρρολλο σοχιαλ
δε λαργο πλαζο.
Εν ελ σεχτορ ινφορµαλ πρεδοµιναν λοσ αυτο−
εµπλεαδοσ ψ λασ πεθυε〉ασ εµπρεσασ (λα µαψορα χον
5 τραβαϕαδορεσ ο µενοσ), λοσ χυαλεσ νο πυεδεν σερ
τοταλµεντε ϖιγιλαδοσ πορ λασ αυτοριδαδεσ ρεγυλατοριασ
ψ φισχαλεσ. Λασ εµπρεσασ ινφορµαλεσ νο πυεδεν χρεχερ
παρα αλχανζαρ λοσ ταµα〉οσ ⌠πτιµοσ δε προδυχχι⌠ν ψ
διστριβυχι⌠ν ψ γενεραν χοστοσ θυε αφεχταν ελ βιενεσταρ
γλοβαλ, πορθυε λα φαλτα δε προτεχχι⌠ν σοχιαλ
φρεχυεντεµεντε δετερµινα λα νεχεσιδαδ δε
προγραµασ σοχιαλεσ συπλεµενταριοσ, ψ λα φαλτα δε
οβεδιενχια δελ µαρχο ρεγυλατοριο εν γενεραλ ινδυχε
α ριεσγοσ εχολ⌠γιχοσ, αµβιεντεσ δεφιχιεντεσ παρα λα
σαλυδ ψ λα σεγυριδαδ, βαϕοσ ινγρεσοσ τριβυταριοσ, ψ
υν αµβιεντε χοµπετιτιϖο ινϕυστο, εντρε οτροσ
ρεσυλταδοσ χολεχτιϖοσ νεγατιϖοσ. Ταντο λοσ αυτο−
εµπλεαδοσ χοµο λοσ εµπλεαδοσ δε µιχρο−εµπρεσασ
σε ενχυεντραν εν µαψορ ριεσγο δε χαερ εν λα ποβρεζα
δαδο θυε τραβαϕαν βαϕο αµβιεντεσ δεφιχιεντεσ ψ εστ〈ν
δεσχονεχταδοσ δελ σεγυρο σοχιαλ.
Χυανδο λασ εµπρεσασ ινφορµαλεσ σον εξιτοσασ,
εϖεντυαλµεντε σε ενφρενταν α λα ελεχχι⌠ν δισχρετα
δε περµανεχερ ινφορµαλεσ ψ πεθυε〉ασ ο µοϖερσε α
λα εχονοµα φορµαλ παρα τενερ λα ποσιβιλιδαδ δε
αυµενταρ συ ταµα〉ο ψ αχχεσο α αµβιεντεσ δε
νεγοχιοσ ρεγυλαδοσ, λο χυαλ σιγνιφιχα θυε αυνθυε ελ
χοστο σοχιαλ δε υν νυεϖο ινφορµαλ εσ βαϕο εν ελ χορτο
πλαζο, εν ελ µεδιανο πλαζο αυµεντα
συστανχιαλµεντε. Πορ λο ταντο, χυανδο σε διχε θυε
υν τραβαϕο ινφορµαλ εσ ταν προδυχτιϖο χοµο υνο εν
ελ σεχτορ τοταλµεντε ρεγυλαδο ψ παγαδορ δε
ιµπυεστοσ,
λα ασεϖεραχι⌠ν εσ χονδιχιοναλ. Πριµερο,
εστ〈 χονδιχιοναδα α απλιχαρσε α αλγυνασ εµπρεσασ ψ
αλγυνοσ ινδιϖιδυοσ πορ υν λµιτε δε τιεµπο;
σεγυνδο, νο τοµα εν χυεντα λοσ χοστοσ δε λα
δεσοβεδιενχια δε λα λεψ.
Μυχηοσ σιστεµασ δε σεγυρο σοχιαλ εν ελ
Χοντινεντε Αµεριχανο τυϖιερον υνα ινσπιραχι⌠ν
οριγιναλ εν λοσ µοδελοσ ευροπεοσ. Σε δισε〉αρον
υσανδο υν µοδελο προτοτιπο θυε γενερα φλυϕοσ
φινανχιεροσ δε λοσ ιµπυεστοσ σοβρε λα ν⌠µινα ψ δε
λοσ φονδοσ δε λα σεγυριδαδ σοχιαλ ψ ρεασιγνα φλυϕοσ
φινανχιεροσ παρα λοσ προϖεεδορεσ δε σερϖιχιοσ δε
σαλυδ, χεντροσ δε ατενχι⌠ν ινφαντιλ, ψ φονδοσ δε
πενσιονεσ, λοσ χυαλεσ α χαµβιο παγαν βενεφιχιοσ ψ
σερϖιχιοσ φιναλεσ. Α λο λαργο δε λασ δχαδασ, λοσ
µερχαδοσ λαβοραλεσ εν µυχηοσ πασεσ δε λα ρεγι⌠ν
43
ΛΑ ΙΝΦΟΡΜΑΛΙ∆Α∆ ΕΝ ΕΛ ΜΕΡΧΑ∆Ο ΛΑΒΟΡΑΛ Ψ ΛΑ ΣΕΓΥΡΙ∆Α∆ ΣΟΧΙΑΛ
δε ΑΛΧ νο ηαν σεγυιδο χοµπλεταµεντε ελ µοδελο
αντεριορ. Αλγυνασ ραζονεσ σον θυε µυχηοσ πασεσ
εν ελ Χοντινεντε Αµεριχανο ηαν µαντενιδο γρανδεσ
ποβλαχιονεσ ρυραλεσ δε νο ασαλαριαδοσ, ελ τραβαϕο ηα
τοµαδο φορµασ χοντραχτυαλεσ νο ασαλαριαδασ, ινχλυσο
εν λασ γρανδεσ χιυδαδεσ, ψ ελ χυµπλιµιεντο δε λασ
λεψεσ ψ λασ ρεγυλαχιονεσ ηα σιδο ινεφιχιεντε.
Αδιχιοναλµεντε αλγυνοσ πασεσ νο σε ηαν σεντιδο
χονφιαδοσ παρα λεγισλαρ λασ χοντριβυχιονεσ
οβλιγατοριασ παρα λοσ τραβαϕαδορεσ νο ασαλαριαδοσ ε,
ινχλυσο παρα λοσ ασαλαριαδοσ, λασ χοντριβυχιονεσ
φυερον αλγυνασ ϖεχεσ φιϕαδασ εν νιϖελεσ θυε σον µυψ
βαϕοσ παρα ηαχερ λοσ προγραµασ σοστενιβλεσ βαϕο
χυαλθυιερ εσχεναριο (υνα χονδιχι⌠ν θυε αν
περµανεχε εν αλγυνοσ πασεσ).
Σε ηα αργυµενταδο θυε λοσ µερχαδοσ λαβοραλεσ
εν Αµριχα Λατινα σον φλεξιβλεσ εν ελ σεντιδο εν θυε,
α πεσαρ δε λασ βαϕασ τασασ δε χρεχιµιεντο εχον⌠µιχο
οβσερϖαδασ εν λοσ α〉οσ οχηεντα, ελ δεσεµπλεο ηα
περµανεχιδο εν νιϖελεσ ρελατιϖαµεντε βαϕοσ, αυνθυε
χρεχιεντεσ (ϖασε ελ Ρεχυαδρο ΙΙΙ.1) ψ λοσ σαλαριοσ
ρεαλεσ ηαν ρεσπονδιδο υν ταντο ρ〈πιδο α χαµβιοσ
εν λασ χονδιχιονεσ εχον⌠µιχασ αγρεγαδασ, περο νο
ηαν χρεχιδο χονσιστεντεµεντε εν τοδο µοµεντο ψ
παρα χαδα πασ δεσδε λοσ α〉οσ οχηεντα (ϖασε
Ρεχυαδρο ΙΙΙ.2). Σιν εµβαργο, λα φλεξιβιλιδαδ παρα λοσ
προπ⌠σιτοσ µαχροεχον⌠µιχοσ νο εσ ελ νιχο νι ελ
µ〈σ ιµπορταντε χριτεριο παρα εϖαλυαρ ελ
φυνχιοναµιεντο δελ µερχαδο δε τραβαϕο, ψ ελ
χρεχιµιεντο δε λοσ µερχαδοσ λαβοραλεσ ινφορµαλεσ
ινδιχα θυε ηαψ υνα γραν φραχχι⌠ν δε τραβαϕοσ δε βαϕα
προδυχτιϖιδαδ ψ τραβαϕαδορεσ συβεµπλεαδοσ χον
τραβαϕοσ εν δονδε νο λεσ παγαν βιεν, ψ σιν υν σεγυρο
σοχιαλ β〈σιχο.
Λα δεφινιχι⌠ν δε ινφορµαλιδαδ εν λα λιτερατυρα
ηα σιδο χοντροϖερσιαλ, διφιερε εντρε διφερεντεσ
εστυδιοσ ψ δεπενδε δε λα δισπονιβιλιδαδ δε δατοσ.
Μαζυµδαρ (1976) ψ Ωεεκσ (1985) µενχιοναν θυε λοσ
τραβαϕαδορεσ φορµαλεσ εστ〈ν προτεγιδοσ πορ
ρεγυλαχιονεσ ε ινστιτυχιονεσ µιεντρασ θυε λοσ
τραβαϕαδορεσ ινφορµαλεσ νο λο εστ〈ν. Σετηυραµαν
(1981) συγιερε θυε λασ αχτιϖιδαδεσ ινφορµαλεσ σον
αθυελλασ θυε σε γενεραν πορ λα ρεσπυεστα α λασ
νεχεσιδαδεσ δε λοσ τραβαϕαδορεσ δε χρεαρ συ προπιο
εµπλεο εν δονδε ελ σεχτορ φορµαλ εσ ινχαπαζ δε
προϖεερ τραβαϕοσ. Τοκµαν (1989) ϖε αλ σεχτορ ινφορµαλ
χοµο χαραχτεριζαδο πορ αχτιϖιδαδεσ χον βαϕο χαπιταλ,
τεχνολογα σιµπλε ψ εµπλεο δε σαλαριο µαργιναλ. Εστα
φαλτα δε χαπιταλ ηυµανο, φινανχιερο ψ φσιχο ιµπλιχα
υνα εντραδα φ〈χιλ αλ σεχτορ; λοσ ινδιϖιδυοσ δεχιδεν
παρτιχιπαρ εν λ χοµο υν µεχανισµο δε συπερϖιϖενχια
ο παρα χοµπλεµενταρ ελ ινγρεσο φαµιλιαρ µ〈σ θυε
παρα µαξιµιζαρ λασ γανανχιασ δε λα εµπρεσα. Τηοµασ
(1992) προπονε θυε λασ αχτιϖιδαδεσ δε λα εχονοµα
ινφορµαλ χοµπρενδεν χυατρο σεχτορεσ: φαµιλιαρ,
ινφορµαλ, ιρρεγυλαρ ψ χριµιναλ, χον ελ χριτεριο
δεφινιτοριο ενφοχαδο α λα λεγαλιδαδ δε λοσ βιενεσ ψ
σερϖιχιοσ προδυχιδοσ ψ διστριβυιδοσ πορ εστασ
αχτιϖιδαδεσ. Σιν εµβαργο, λα ΟΧ∆Ε (2002) σε〉αλα θυε
λα γραν µαψορα δε λασ αχτιϖιδαδεσ ινφορµαλεσ προϖεεν
βιενεσ ψ σερϖιχιοσ χυψα προδυχχι⌠ν ψ διστριβυχι⌠ν σον
λεγαλεσ, ψ θυε εσασ αχτιϖιδαδεσ νο σον νεχεσαριαµεντε
ρεαλιζαδασ χον λα ιντενχι⌠ν δελιβεραδα δε εϖαδιρ ελ
παγο δε ιµπυεστοσ ο δε λασ χοντριβυχιονεσ δε λα
σεγυριδαδ σοχιαλ, ο παρα ινφρινγιρ λα λεγισλαχι⌠ν λαβοραλ
υ οτρασ ρεγυλαχιονεσ.
Χοµο ρεσαλταρ〈 εν λα σιγυιεντε δισχυσι⌠ν, παρα
προπ⌠σιτοσ δε αν〈λισισ σοχιαλ ψ παρα δεσαρρολλαρ
ινιχιατιϖασ δε πολτιχα, λα δεφινιχι⌠ν µ〈σ αδεχυαδα
δε ινφορµαλιδαδ σε βασα εν λασ διφερενχιασ εν ελ
χοµπορταµιεντο δε λοσ σαλαριοσ ψ ελ εµπλεο εντρε
λοσ παρτιχιπαντεσ δελ µερχαδο λαβοραλ. Χυανδο
εµπλεαδοσ σιµιλαρεσ τιενεν αχχεσο σιµιλαρ α παθυετεσ
λαβοραλεσ σιµιλαρεσ, δεφινιδοσ χοµο ελ χονϕυντο δε
βενεφιχιοσ µονεταριοσ ψ νο µονεταριοσ (ινχλυψενδο
α λα σεγυριδαδ σοχιαλ), ελ µερχαδο λαβοραλ νο εστ〈
σεγµενταδο. Μ〈σ εσπεχφιχαµεντε, ελ τενερ υν
µερχαδο λαβοραλ σεγµενταδο σιγνιφιχα, πριµερο,
θυε παρτεσ διφερεντεσ δελ µερχαδο τιενεν διφερεντεσ
ρεγλασ παρα δετερµιναρ ελ σαλαριο ψ λασ πολτιχασ
λαβοραλεσ ψ, σεγυνδο, θυε ελ αχχεσο α λοσ τραβαϕοσ
εν πορ λο µενοσ αλγυνοσ σεχτορεσ εν αλγυνοσ
µοµεντοσ εσ λιµιταδο εν ελ σεντιδο δε θυε µ〈σ
περσονασ θυιερεν τραβαϕοσ δε λοσ θυε εστ〈ν σιενδο
οφερταδοσ. Πορ λο ταντο, πυεδε ηαβερ χολα παρα εστοσ
πυεστοσ ταντο εν λα φορµα δε δεσεµπλεο ο φιλασ δε
Para continuar leyendo
Solicita tu prueba